Nejdet Bozkurt, “Proje ile endemik Likya salebini koruyarak, neslinin devam etmesini sağlayacağız”
Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı doktora öğrencisi Nejdet Bozkurt, 20 yıldır Türkiye orkideleri üzerine araştırma yürütüyor. Aynı vakitte Ege Üniversitesi ve Akdeniz Muhafaza Derneği işbirliği ile gerçekleştirilen “Endemik orkide çeşitlerimizden Ophrys lycia’nın in-vitro şartlarda çoğaltılması ve korunması” projesinin de yürütücülüğünü üstleniyor. Proje ile Likya salebinin (Ophrys Lycia) orta vadede canlı olarak doğal şartlarda korunması uzun vadede ise polen ve tohum örnekleri ile Ulusal Gen Bankası’nda saklanması hedefleniyor.
Proje hakkında bilgi veren Nejdet Bozkurt “Likya salebi tipinin müdafaa yaklaşımı, denetimli çapraz tozlaşma ile tohum elde edilmesi, tohumların kültüre alınıp çoğaltılması, çoğaltılan bireylerin tabiata adaptasyonu üzere kademeleri içeriyor. Proje, elde edilen tohum ve polenlerin Ulusal Gen Bankası’nda koruması üzere yeni ve çok taraflı bir yaklaşım getiriyor. Üç yıl boyunca doğal hayat ortamında bulunan bitkiler kayıt altına alınarak, ortalarından seçili bitkiler yapay olarak tozlaştırılıp tohum elde edildi. Böylelikle, cinse ilişkin en kıymetli genetik kaynaklardan biri Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde oluşturulan küçük tohum bankasında müdafaa altına alındı. Proje tamamlandığında bu tohumlar Ulusal Gen Bankası’na aktarılacak ve gelecekteki bilimsel çalışmalarda ve elde edilen tohumların bir kısmı da Likya salebinin yine üretimi için kullanılacak” dedi.
Türün korunması için proje geliştirildi
Botanik bahçesinde laboratuvar şartlarında yürütülen çalışmalarda orkidelerin geleceği için heyecan verici sonuçların olduğunu söyleyen Nejdet Bozkurt, “Özel olarak hazırlanmış besiyerlere ekilen orkide tohumları çimlenmeye başladı. Tohumların 0,1-0,2 mm boyutlarda başlayan seyahati 5-6 santimetreye ulaşan bitkiciklere dönüştü. Laboratuvar ortamında üretilen bireyler yavaş yavaş yumru oluşturmaya başladı. Sıradaki adım yumru oluşturan bireylerin evvel sera ortamında gelişmesi ve akabinde da doğal ömür ortamlarına adaptasyonu olacak. Proje bütün taraflarıyla muvaffakiyete ulaşırsa Likya salebinin korunması en üst seviyede garanti altına alınmış olacak” diye konuştu
“Dünyada yalnızca Kaş ilçemizde yayılış gösteriyor”
Likya salebi hakkında bilgi veren Nejdet Bozkurt “Adını Işık ülkesi Likya’dan alan Likya salebinin endemik bir orkide çeşidimizdir. Ophrys lycia 1980 yılında İsviçreli botanikçi Jany Renz tarafından bir köy mezarlığında keşfedilmiştir. Dünyada yalnızca Antalya’nın Kaş ilçesinde yayılış gösterir. Likya salebi 40-50 santimetreye kadar boylanabilen çok yıllık bir orkide tipidir. Toprak altında iki yumurtamsı yumrusu bulunur. Büyük ve gösterişli çiçeklere sahiptir. Çanak ve taç yapraklar pembesi, menekşemsi; dudak kısmı kahverengi, kırmızımsıdır. Daha çok badem teraslarında, taşlık ve çalılık topraklarda yayılış gösterir. Çiçeklenme devri Mart sonu ve Nisan ayıdır” dedi.
“Likya salebinin yayılış alanları bir bir yok oluyor”
Nejdet Bozkurt, “Doğayla iç içe olan lahit mezarları ve antik tiyatroları ile ünlü ‘Likya Salebi’nin yaşadığı cennet köşesi maalesef turizmin getirdiği yapılaşmaya yenik düştü. Likya salebinin yayılış alanları bir bir yok oluyor, tabiattaki birey sayısı artık yüzlerle tabir ediliyor. Yumruları için tabiattan toplanması, kıymetli ömür alanlarından olan mezarlıklarda ot ilacı kullanımı çeşidin geleceğini tehdit ediyor. Tabiattaki sayısı yüzlerle tabir edilen Likya salebinin IUCN müdafaa kategorisi Kritik / Critically endangered (CR) olarak gösteriliyor. Türkiye’de yaklaşık 200 orkide tipi bulunuyor ve bunların büyük bir kısmı yumrulu cinsler. Yumrulu orkidelere halk ortasında salep deniyor. Renkleri, biçimleri ya da yetiştikleri bölgelere nazaran; arı salebi, dağ salebi, çayır salebi üzere isimlerle anılıyorlar” diye konuştu
“Sıcak içecek ve dondurma imalinde kullanılıyor”
İlkçağlardan bu yana orkide yumruları toz haline getirilerek “salep” elde edildiğini vurgulayan Nejdet Bozkurt, “Salep, sıcak içecek ve dondurma üretiminde kıvam artırıcı olarak tüketiliyor. Salep ve dondurma imalinde kullanılan etken husus bir polisakkarit olan ‘glucomannan’. Her yıl milyonlarca kök orkide yumrusu bu etken husus için tabiattan kaçak olarak sökülüyor. Meğer piyasada uzun yıllardır salep yerine kıvam artırıcı olarak kullanılan diğer hususlar var. Salep için orkide yumrularına gereksinim yok. Her yıl milyonlarca kök orkidenin tabiatta yok olmasına neden olan kaçak sökümlerin önü alınamazsa yumrulu orkidelerimizin jenerasyonu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
