EÜ Etnografya Müzesi’nde Smyrna’da Kap Kacak Modası konuşuldu
Ege Üniversitesi (EÜ) Etnografya Müzesi, Smyrna söyleşi serisinin son oturumuna konut sahipliği yaptı. EÜ Etnografya Müzesi Müdürü Doç. Dr. Dilek Maktal Canko’nun moderatörlüğünde “Smyrna’da Kap Kacak Modası: Tercih mi Mecburilik mu?” başlıklı aktiflik gerçekleştirildi. Smyrna Agorası kazılarında uzun yıllardır görev alan Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sevinç Gök İpekçioğlu konuşmacı olarak yer aldığı aktifliğe akademisyenler öğrenciler ve sanatseverler katıldı.
İzmir’de geçmiş periyotlarda tercih edilen seramik üretimlerine dair müşahedelerini paylaşan Doç. Dr. Sevinç Gök İpekçioğlu, “Yaklaşık 20 yıldır Smyrna Agorası’nda, Prof. Dr. Akın Ersoy başkanlığında yürütülen kazılarda araştırmacı olarak çalışıyorum ve bu süreçte İzmir’de tercih edilen seramik kap kacaklara dair değerli datalara ulaştık. Bu süreçte elimden geçen seramiklerden öğrendim ki, İzmir’de Kütahya ve Çanakkale üretimleri yaygınken, İznik seramiklerine neredeyse hiç rastlanmıyor. Bu durum bize modanın mı, yoksa ekonomik zorunlulukların mı belirleyici olduğunu sorgulatıyor. Evet, Kütahya fincanları bir periyodun modasıydı lakin tıpkı vakitte ucuz ve ulaşılabilirdi; bu da onları tercih edilen değil, zarurî hale gelen eserler yaptı. Seramik tercihlerinin gerisinde sırf estetik değil, demografik yapı, ekonomik güç ve ulaşılabilirlik üzere pek çok değişkenin yattığını unutmamak gerekiyor.” diye konuştu.
“Seramik tercihlerinde kültürel ve ekonomik etkenler”
Görünürde kolay görünen seramik tercihlerinin arkasında yatan kültürel ve ekonomik art plana değinen Doç. Dr. İpekçioğlu, “Biz yıllardır daima modaydı, tercihti diyerek geçiyoruz ancak problemler göründüğünden daha karmaşık. Mesela Agora’da bulduğumuz lazımlıkların neredeyse tamamı hardal sarısıydı. Neden daima sarı? Prof. Dr. Şerife Yalınçakaya’nın tespitlerinden öğreniyoruz ki kadı sicillerinde vaktiyle havruzlarda (lazımlıklarda) yeşil renk yasaklanmış. Sebebi şimdilik bilinmiyor, tahminen yeşile atfedilen kutsallık yüzünden. Lakin bu kutsallık ne vakit ve kim tarafından verilmiş, işte orası meçhul. Birebir biçimde, İngiltere’den gelen tabakların üzerinde Arap harfleriyle ‘afiyet olsun’ yazıyor. Neden? Zira bu eserler Avrupa halkı için değil, direkt Osmanlı pazarı için üretilmiş. Levantenler, Avrupa’daki bu üretimi İzmir üzere kentlere taşıyor ancak halk lakin daha düşük kalitedeki örneklere ulaşabiliyor. Moda dediğiniz şey, yalnızca estetik değil, birebir vakitte ulaşılabilirlik ve iktisat sıkıntısı. Osmanlı sarayı bile kendi gereksinimini karşılamak için çini ustalarını dış sipariş almaktan menetmiş. Üreticiye kâfi ödeme yapılmıyor, dışa satış yasak. Sonra ne oluyor? İznik’te bir vakitler yüzlerce olan çini atölyesi, 18. yüzyılda sıfıra düşüyor. İşte bu yüzden her tercih bir zorunluluğun kılığına bürünebiliyor” dedi.
“İzmir’in erken yerleşim izleri”
İzmir’in erken devir kentleşmesine dair evraklı datalar ışığında tarihsel değerlendirmelerde bulunan Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şakir Çakmak, “İzmir’in erken periyot yerleşimine dair elimizdeki en somut datalardan biri 1528 tarihli defter; bu dokümanda sadece beş mahalleden bahsediliyor. Hamleyi, Sedat İrzade, Kayınbaşı, Limon ve Gebran. Hepsi bugünkü Basmane etrafında. En çok buluntu ise Agora’da, o da mezarlık olarak kullanıldıktan sonra hayat başlamasıyla geliyor. 16. yüzyılda İzmir hâlâ küçük bir kıyı kasabasıydı, hasebiyle bu periyottan çok fazla seramik bulamıyoruz. İzmir’in ekonomik manada bir hareketlilik kazanmaya başlaması lakin 17. yüzyıldan, hatta esasen 19. yüzyıldan itibaren mümkün. Bu da bize gösteriyor ki, İzmir’in kent olarak gelişimi çok daha geç bir devirde ivme kazanıyor. Mesela İstek Camii’nin ya da Bayrakpaşa Camii’nin inşası bu izleri takip edebileceğimiz az yapı örneklerinden. Onların da erken tarihlerine bakınca, hayatın lakin 17. yüzyılda daha görünür hale geldiğini görüyoruz” tabirleriyle sunuma katkı sundu.
Etkinliğin sonunda Etnografya Müzesi Müdürü Doç. Dr. Dilek Maktal Canko, sunumuyla söyleşiye kıymetli katkılarda bulunan Doç. Dr. Sevinç Gök İpekçioğlu’na “Teşekkür Belgesi” takdim etti.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
