Prof. Dr. Nevzat Tarhan: “Sınav kaygısı nükleer enerji gibidir”
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan derdi konusunu kıymetlendirdi ve yaklaşan Liselere Giriş Sınavı (LGS) ve Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) üzere kıymetli imtihanlar öncesinde öğrencilerin yaşadığı korkuya ait değerli açıklamalarda bulundu.
Sınav tasası, kişinin bildiklerini yapamaması korkusudur
Sınav psikolojisi ve tasa idaresi üzerine değerlendirmeler yapan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan telaşını, “kişinin sahip olduğu bilgileri verimli formda kullanamaması ve bildiklerini yapamaması korkusu” olarak tanımladı.
Prof. Dr. Tarhan, bazı öğrencilerin imtihan öncesi “mahvoldum, yapamayacağım” diyerek kendilerini rahatlatmaya çalıştığını, fakat bu durumun etraflarındaki öteki adayları olumsuz etkileyebileceğini belirtti.
Sınav derdinin en büyük nedenlerinden biri olumsuz düşünceler
Sınav telaşının en büyük nedenlerinden birinin, bireyde oluşan olumsuz niyet kalıpları olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Beynimiz, tıpkı karaciğerin safra üretmesi üzere doğal olarak fikir üretir. IQ’su düşük bireyler günde birkaç yüz niyet üretirken, IQ’su yüksek bireyler binlerce niyetle meşgul olabilir. İmtihan telaşı yaşayan bireylerde beyin, bu periyotta çok fazla niyet üretir lakin kişi bu niyetleri yönetemez hale gelir. Kaynak büyüdükçe yönetmek de zorlaşır. Bu nedenle, imtihan telaşını yönetmeyi öğrenmek çok kıymetlidir. Nasıl ki bir şoför nerede hızlanacağını, nerede yavaşlayacağını, nerede sağa ya da sola döneceğini biliyorsa; tıpkı biçimde kişi de gerilimle nasıl başa çıkacağını öğrenmelidir. Denetimli gerilim yararlıdır. Hatta orta düzeydeki bir korku dikkati artırır ve öğrenmeyi kolaylaştırır. Orta seviyedeki gerilim, beyindeki sempatik sistemi aktive eder. Beynin ön bölgesindeki kan sirkülasyonunu artırır, dikkat ve odaklanmayı sağlayan nörokimyasalların salgılanmasını tetikler. Fakat imtihan tasası fazla olursa, bu sefer bedensel ve zihinsel belirtiler ortaya çıkar. İmtihan anında sık sık tuvalete gitme muhtaçlığı duyulabilir. Bunun nedeni gerilimle birlikte salgılanan vazopressin hormonudur; bu hormon birebir vakitte idrar söktürücü etkidedir. Ayrıyeten kalp çarpıntısı, nefes darlığı, el-ayakta titreme üzere belirtiler de sık görülür. Bu belirtiler, imtihan derdinin fizikî yansımalarıdır. İmtihan telaşının sadece bedensel değil, tıpkı vakitte zihinsel ve ruhsal belirtileri de vardır. Bu nedenle, imtihan öncesi yalnızca ders çalışmak değil, gerilimle başa çıkmayı öğrenmek de en az bilgi kadar değerlidir.”
Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyası değişiyor
Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyasında önemli değişiklikler meydana geldiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:
“Sınav korkusu yanlışsız biçimde yönetildiğinde, kişi için adeta maksada götüren bir araca dönüşebilir. Terbiye edilmiş bir yırtıcı at üzere, imtihan süreci bireyin hayat seyahatinde bir basamağı geçmesini sağlayabilir. Pekala imtihan anında yaşanan panik ve gerilim durumunda beyinde tam olarak ne olur? Beyin kimyasına baktığımızda, bu üzere anlarda beyin ‘savaş ya da kaç’ yansısı verir. Şayet kişi ‘savaş’ reaksiyonunu gösterebilirse, dikkati artar ve odaklanır. Lakin bu noktada gerilimin dozunun âlâ ayarlanması gerekir. LGS yahut YKS üzere uzun vadeli ve yüksek mana yüklenen imtihanlarda gerilimin dozajı çok değerlidir. Bu imtihanlar yaklaşık 180 dakika sürmekte ve gençler üzerinde önemli baskı oluşturmaktadır. Aslında imtihan tasası yaşamak son derece doğaldır. Birebir formda imtihan heyecanı da olağandır. Fakat kişi, ‘Hiç heyecanlanmamalıyım’, ‘Hiç dikkatim dağılmamalı’ üzere katı kanılar geliştirirse bu durum korkuyu daha da artırır. ‘Sınavda muhakkak yanılgı yapmamalıyım’ üzere fikirler de kişiyi kusur yapmaya daha açık hale getirir. Bu nedenle gençlerin imtihana evvelce hazırlık yaparken sırf akademik bilgiye değil, birebir vakitte soru çözme stratejilerine ve gerilim idaresi maharetlerine de değer vermesi gerekir. İmtihanda yalnızca bilgi değil, vakit idaresi de hayati ehemmiyete sahiptir. Kısıtlı müddette en âlâ performansı gösterebilmek için vaktin nasıl kullanılacağını bilmek gerekir. Bu hususta rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları öğrencilere hem soru çözme hem de vakit idaresi stratejileri konusunda dayanak olmaktadır. Kimi durumlarda heyecan o kadar ağır yaşanır ki, öğrenci imtihan kağıdını eksiksiz doldurmasına karşın ismini yazmayı bile unutabilir.”
Gençler stratejilere sadık kalmalı
Bu yüzden imtihan öncesinde öğrencinin kesinlikle kendisine uygun soru çözme stratejileri, vakit idaresi teknikleri ve gerilim idare sistemleri geliştirmesi gerektiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları bu bahiste öğrencilere yol gösterici olmaktadır. Gençler bu stratejilere sadık kalmalıdır. Aksi halde imtihan anında yaşanan ağır heyecan, çok kolay yanılgılara yol açabilir. O denli ki kimi öğrenciler imtihan kağıdını doldururken ismini yazmayı bile unutabiliyor. Olmayacak yanılgılar yapıyor. Veyahut da yanıt kaydırabiliyor. Bunların hepsinin dermanı var. Deneme imtihanlarına girenler bunlara evvelden hazırlanıyor.” diye konuştu.
Başarıya giden yolun, imtihan anındaki stratejilere ve zihinsel idareye odaklanmaktan geçtiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Öğrencinin, ‘Şu kadar soru çözeceğim, vakti şöyle yöneteceğim’ üzere bir planı olmalı. Örneğin, evvel çok yeterli bildiği soruları çabucak yapmalı, az kuşkulu olduğu soruları işaretleyip sona bırakmalı. Bir soruya takılıp kalırsa, bildiği öteki birçok soruyu yapamaz. Bu, vakit ve soru çözme stratejisindeki en büyük yanılgıdır.” sözünde bulundu.
Öğrenciler vazifelerini yapıp sonucu düşünmemeli
Yüksek motivasyonun ve mükemmeliyetçiliğin de bir tasa sebebi olabileceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın kendisine zalimce davranmaması, nazik olması gerekir. Mükemmeliyetçi bireylerde bazen her şeyi denetim etme isteği olan ‘Tanrı kompleksi’ görülür. Bu, bâtın bir kibirdir ve şahsa en çok ziyanı kendisi verir, beyin daima gerilim hormonu salgılar ve daha çok kusur yapar.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, sınava girecek öğrencilere, “Bizim misyonumuz, öğrendiğimiz bilgileri o mühlet içinde verimli kullanmaktır. Sonucun ne olacağını düşünmek rasyonel değil. İmtihan, bir insanın kıymetini ölçen bir kağıt modülü değildir; hayat yolunda geçilen bir basamaktır. Öğrenciler vazifelerini yapıp sonucu düşünmemelidir.” ihtarında bulundu.
Barışçıl bir rekabet faydalıdır
Sınav sürecinde rekabet ve motivasyon hususlarını kıymetlendiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kapitalist sistemin körüklediği rekabetin gençler üzerinde yıkıcı tesirleri olabildiğine dikkat çekti. “Barışçıl bir rekabet yararlıdır fakat savaşçıl rekabet ziyanlıdır.” diyen Prof. Dr. Tarhan, ailelerin bu mevzuda çok dikkatli olması gerektiğini vurguladı.
Ailelerin yaptığı en büyük yanılgının, çocuklarını diğerleriyle kıyaslamak olduğuna işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Ailelerin ‘Teyzenin çocuğu şurayı kazandı, sen de kazan’ üzere kıyaslamalar yapması, çocukta değersizlik ve eksiklik duygusu uyandırır. Çocuk, kendini geliştirmek yerine kıyaslandığı kişinin başarısız olmasına odaklanma eğilimine girer ve korkusu daha da artar.” dedi.
Doğru bağlantı sistemi ne?
Ders motivasyonu olmayan ve gamsız görünen çocukların aslında “Nasılsa başarılı olamam” diyerek ümitsizliğe kapılmış olabileceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-babanın ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ demesi de olumsuz tesir yapar. Zira çocuk buna inanmaz ve ‘Annem babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakır.” diyen Tarhan, gerçek yaklaşımın kök nedeni anlamak olduğunu vurguladı.
Prof. Dr. Tarhan, bu durumdaki bir çocuğa “Başarısız olsan da canın sağ olsun” demenin de beklenenin bilakis olumsuz tesir yapabileceğini belirterek, gerçek bağlantı formülünü şu sözlerle açıkladı:
“Çocuğa, ‘Sen deneme imtihanlarında şu kadar net yaptın, elinden gelenin en uygununu yaptığını görüyoruz. İmtihanda vaktini uygun kullanarak stratejilerine uyarsan sonuç ne olursa olsun bizim kabulümüzdür’ demek gerekir. Bu ‘kabul temelli’ yaklaşım, çocukta ‘Annem babam beni anlıyor’ duygusu uyandırır ve korkusunu azaltır.”
Gazi Yaşargil örneği…
Hayattaki her şeyin denetim altında olmadığını ve bazen felaket üzere görünen durumların fırsata dönüşebileceğini belirten Prof. Dr. Tarhan, kısa bir mühlet evvel vefat eden ‘Yüzyılın Beyin Cerrahı’ Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in kıssasına dikkat çekerek, “Hocası tarafından yıllarca yalnızca radyoloji kısmında çalıştırılması, onun binlerce beyin anjiyosunu inceleyerek başında üç boyutlu bir algoritma oluşturmasını sağladı. Bu sorun, onu kimsenin yapamadığı ameliyatları yapan bir cerrah haline getirdi. Hayattaki muvaffakiyet yolları çiçekle döşenmemiştir.” diyerek gençlere sabırlı ve azimli olmalarını tavsiye etti.
Ailelerin bazı sözleri olumsuz sonuçlar doğurabiliyor
Ailelerin motivasyon artırmak için kullandığı birtakım metotların, beklenenin bilakis olumsuz sonuçlar doğurabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-baba âlâ niyetle ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ diyor. Halbuki çocuk buna inanmıyor ve ‘Annem, babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakıyor. Emsal halde, korkulu bir çocuğa söylenen ‘Kızım, oğlum sen kıymetlisin, boş ver sınavı’ üzere cümleler de yanlış. Çocuk esasen başarısız olma ihtimalini aklına getirmek istemiyor. Ona ‘Canın sağ olsun’ demek, anlaşıldığı lisanın bu olmadığı için tam karşıtı tesir yapar.” biçiminde konuştu.
Prof. Dr. Tarhan, motivasyonun sosyo-ekonomik durumla da alakalı olduğuna dikkat çekerek, “Varlık içindeki bir çocuk için muvaffakiyet bir seçenektir. ‘Başarılı olmasam da babamın işi var’ diye düşünebilir. Fakat yokluk içinde olgunlaşan bir genç için muvaffakiyet bir zorunluluktur ve bu durum onu daha çok motive eder.” sözlerini kullandı.
Sınav tasası hakikat yönetilmesi gereken bir enerji…
Sınav telaşının gerçek yönetilmesi gereken bir güç olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sınav derdi bir güçtür, bir kamçıdır. Tıpkı nükleer güç üzeredir. Âlâ istikamette yönlendirirsek bizi maksada götürür, fakat olumsuz tarafta yönlendirirsek elimizde patlar. Bunu bu türlü düşünmek gerekir.” dedi.
Aileler kaptan değil, kılavuz kaptan olmalı
Prof. Dr. Tarhan, ailelerin çocuklarına sorumluluk hissini küçük yaştan itibaren kazandırması gerektiğini, lakin imtihan periyodunda baskıcı bir tavırdan kaçınmaları gerektiğini söyledi.
Ailelerin “kılavuz kaptan” üzere yol gösterici olması gerektiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Anne baba kılavuz kaptan olacak, kaptan olmayacak. Daima çocuğun üzerinde durursa, sabah kahvaltısı bir konferans olur ve çocuk anneyi görünce ‘Gene mi ders?’ der, artık dinlemez, yararı olmaz.” diye konuştu.
Sosyal medya yerine yapay zekaya sorun
Teknolojinin tarafsız bir araç olduğunu ve yanlışsız kullanıldığında yarar sağlayabileceğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Sosyal medyadaki temelsiz bilgiler yerine yapay zekâdan dayanak alınabilir. Bence yapay zekaya girsinler sorsunlar: ‘Sınav tasasıyla nasıl baş ederim?’ diye. Çok hoş seçenekler çıkar önüne. Hakikat soru sorduğun vakit yapay zeka harikulâde hayatı kolaylaştırıyor. Elbette çıkan sonuçları yeniden de bir filtrelesinler.” tavsiyesinde bulundu.
Deneme imtihanlarında bile süreyi yetiştiremeyen öğrencilerin çoklukla “hata yapma korkusu” yaşadığını belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sıfır yanılgı mümkün değil. Öğrenci kendine yanılgı yapma hakkı tanıyacak. Sıkıntı dört dörtlük olmak değil, eldeki imkânları en uygun kullanmaktır. İmtihan anında ana odaklanmalı. Çözemediği sorunun yanına bir işaret koyup uğraşmadan geçmeli ve kalan vakitte o soruya dönmeli. Bu stratejiyi uygulamayanlar çoklukla ya bir soruya takılıp kalıyor ya da daima sonucu düşünüyor.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, kaygının temelinde kişinin denetim edemeyeceği şeyleri düşünmesinin yattığını kaydederek, “Kişi, gücünün yetmediği hususta ısrar etmemeli. ‘Ben elimden gelenin en düzgününü yapmaktan sorumluyum, başarılı olup olmamaktan sorumlu değilim’ demeli. İnsan denetim edebileceği şeyi düşünürse gerilime girmez. Denetim edemeyeceği husus nedir? Başarılı olup olmamak. Bunu düşündüğü an korku artar.” diye konuştu.
180 dakikayı nasıl kullanacağız büsbütün kendi kontrolünüzde
Prof. Dr. Tarhan, sınav anını bir “kaynak yönetimi” olarak görmenin değerine dikkat çekerek, “Bir insanın denetim edemeyeceği şey, imtihanın sonucudur. Lakin süreç, yani 180 dakikayı nasıl kullanacağı, büsbütün kendi denetimindedir. Buna odaklanan kişi gerilime girmez. Zihinsel kaynaklarını düzgün yönetemeyenler, hayatı da yönetmekte zorlanır.” dedi.
Başarı tekrar tanımlanmalı
Prof. Dr. Tarhan, başarının hayatın sonunda belirli olacağını söz ederek, “Bir imtihana girip kazanınca ‘Ben başarılıyım’ diye övünerek dolaşmayın. Bir fabrikanın bir gün kaliteli eser üretmesi, onun başarılı olduğunu göstermez. Kıymetli olan 10 sene sonra da o kaliteyi sürdürmesidir. Muvaffakiyet, başarısızlıkların toplamıdır. Yürümeyi öğrenen bir çocuğun düşüp kalkması üzere, imtihanlar da hayat yolundaki iniş çıkışlardır.” sözünde bulundu.
Küresel sistemin dopamin odaklı, yani haz odaklı bir muvaffakiyet öğrettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Birincilik, para, mal, mülk… Bunlar haz verir lakin geçicidir ve daima yenisini istersiniz. Halbuki serotonin odaklı muvaffakiyet, bir mana mutluluğudur. Bu, uzun bir hayat seyahatinde maksadınızı bilmek ve başarısızlıkları bile o amaca giden yolda bir öğrenme aracı olarak görmektir. Bu, sizi daha dirençli kılar.” dedi.
Gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha etkili
Sınav tasasıyla başa çıkmak için pratik tekliflerde de bulunan Prof. Dr. Tarhan, eş-dost tavsiyesiyle ilaç kullanımına karşı kesin bir lisanla uyardı.
“Sınavdan evvel kullanmadığınız bir ilacı sakın imtihan günü almayın. İlaç kimyasal bir silahtır, yanlış kullanılırsa ziyan verir.” diyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“Bazı ilaçlar vardır ki hudut sisteminin gerilim karşısındaki yansılarını düzenlerken birebir vakitte dikkati bozmadan hatta artırarak tesir gösterir. Fakat bu ilaçlar yalnızca hakikaten gereksinimi olan bireylerde, uzman nezaretinde kullanılmalıdır. Şayet bir öğrenci kendi başına imtihan telaşını denetim edemiyorsa, kesinlikle bir uzmandan takviye almalıdır. Bu noktada gerilimle başa çıkmak için nefes antrenmanları çok tesirli bir yoldur. Bilhassa karın teneffüsü ismi verilen teknik, beyne oksijen gitmesini artırır ve gerilim hormonlarını azaltır. Kişi derin bir nefes alırken içinden ‘bir, iki’ diye saysın. Aldığı nefesi ‘üç, dört, beş, altı’ diye dört saniye boyunca tutsun. Akabinde ‘altı, yedi, sekiz, dokuz, on’ diye sayarak yavaşça nefesini versin. Bu idmanı yaparken sağ elini kalbinin üzerine, sol elini ise karnına koyması önerilir. Nefes alıp verirken karnın hareket etmesi kıymetlidir. Bu antrenman 5-6 kere yapıldığında sakinleştirici tesir sağlar. Lakin daha fazla tekrar tansiyonu düşürebileceği için dikkatli olunmalıdır. Unutulmamalı ki hakikat nefes teknikleri ve gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha tesirli olabilir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
