Günümüzde zayıflayan iki duygu utanç ve merhamet duygusu!
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, dürtü denetim bozukluğu konusunu kıymetlendirdi.
Dürtü denetim bozukluğu olanlar kanıyı çabucak aksiyona döker
Dürtü denetim bozukluğunun, psikiyatri sınıflandırma sisteminde ana başlıklardan biri olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Dürtüsellik, kişinin dürtülerini, dileklerini denetim etme konusunda yaşadığı başarısızlıkları tabir eder. Her insanın aklına anlık fikirler gelebilir. Lakin dürtü denetim bozukluğu olanlar kanıyı çabucak aksiyona döker ve denetimsiz halde hareket edebilirler.” dedi.
Kleptomanide kişinin çalma dürtüsünü denetim edemediğini, Piromani hastalarının yangın çıkarma isteğini engelleyemediğini, patlayıcı bozukluğu olan bireylerin, küçük bir engellenme karşısında orantısız ve çok yansılar verebildiğini, Trikotillomani de ise kişinin daima saçlarını, kaşlarını yahut kirpiklerini yolduğunu hatta deriyi kanatacak düzeye getirdiğini anlatan Tarhan, “Adli olaylara da çok rastlanır. Birçok tecavüz, darp, cinayet üzere yırtıcı hatalarda art planda dürtüsel davranışların yattığı biliniyor.” tabirinde bulundu.
Orantısız reaksiyonlar vererek haklıyken bile haksız duruma düşebilirler
Bu bireylerin hem kendilerine hem de diğerlerine ziyan verdiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Kişi hem kendine hem de diğerlerine ziyan veren bir aksiyonu şiddetle gerçekleştirme isteği duyar ve bu dileğe karşı koyamaz. Hareketleri planlı olabileceği üzere, birçok vakit plansız gerçekleşir.” diye konuştu.
Bu bireylerin, aksiyondan evvel içlerinde önemli bir külfet, bunaltı ve agresyon hissettiklerini, hareketi gerçekleştirdikten sonra ise rahatladıklarını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu rahatlama duygusu, aksiyonu devam ettirmelerine neden olur. Hareketten sonra suçluluk hisseden olaylar olduğu üzere, daha ileri olaylarda suçluluk hissetmeyenler de vardır. Bu dürtü denetim bozuklukları, bilhassa evlilikteki birçok sorunun art planındaki temel sebep olabiliyor. Süreksiz bir fırtına esiyor. Bu fırtına estiği vakit aslında niyet ziyan vermek ya da karşı tarafı incitmek değil, lakin dürtüsellik nedeniyle rastgele bir halde engellendiklerinde ya da başlarındaki korku giderilemediğinde, orantısız yansılar vererek haklıyken bile haksız duruma düşebilirler.” formunda konuştu.
Dürtüleri denetim etmeyi çocuklar sonradan öğreniyor…
Bu durumun çocuklarda doğal olarak var olduğunu, zira dürtüleri denetim etmeyi çocukların sonradan öğrendiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Aslında beynimizin ön bölgesinde orbit frontal korteks bulunur. Bu bölge, davranışlarımızın tekrarından sorumludur ve ‘Dur, yapmaya uygun/uygun değil, geçerli/geçerli değil’ diye karar veren beynimizdeki en kıymetli alandır. Obsesif Kompülsif Bozukluk da bu bölgedeki bozukluktan kaynaklanır. Çocuklarda beynin ön bölgesi daha olgunlaşmadığı için ayırt etmeyi yapamazlar. Mesela çocuk çarşıya, bakkala gitti ve kendisine ilişkin olmayan bir şeyi para vermeden aldı ve geldi. Çocuk bunun ayıp, yasak, yanlışsız olmadığını yahut kuralları bilemez. Alıp gelir. Meskene geldiği vakit ‘Bunu nasıl aldın, parasını verdin mi?’ diye sorulduğunda şayet baba ‘Aferin, açık göz oğlum benim, helal olsun’ derse o çocuk bu davranışı devam ettirir ve bir süre sonra yasal sıkıntılar yaşamaya başlar. Lakin baba, ‘Bak çocuğum, bunu almışsın ancak parasını vermeyi unutmuşsun, haydi gidelim verelim’ deyip çocuğu götürüp ve elindeki parayı bakkala verdirtse, o vakit çocuk nerede duracağını, sonları öğrenmiş olur. Nerede duracağını öğrenmiş olur çocuk. Hudutları öğrenmiş olur. Bu işte dürtü denetim bu formda öğreniliyor. Dürtü denetimi sağlayan en kıymetli his da utanç duygusudur.”
Utanç duygusu çok zayıfladı!
Utanç hissinin çok zayıfladığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Utanç duygusu ve merhamet duygusu, gençler ortasında bu çağda zayıflayan iki temel histir. Empati de aslında bizim kültürümüzde merhamet duygusu olarak söz edilir. İşte bu hislerin zayıflaması dürtü denetiminde büyük kıymet taşıyan utanç hissini da etkiliyor. Bilge bireyler bir olay karşısında “Allah mahcup etmesin” yahut “Allah utandırmasın” derler. Neden? Zira o his, çocukları, gençleri ve insanları birçok berbatlıktan alıkoyuyor. Bu, diğerine ziyan vermeme duyarlılığıdır.” dedi.
Dürtü denetim bozukluğunun bir kısmının kişilik bozukluklarından kaynaklanıyor
Dürtü denetim bozukluğunun bir kısmının kişilik bozukluklarından kaynaklandığını söz eden Prof. Dr. Tarhan, şunları kaydetti:
“Mesela B kümesi kişilik bozuklukları var. Antisosyal kişilik bozukluğu ve histerik kişilik bozukluğu üzere durumlarda dürtüsellik çok görülür. Bu şahıslar cürüm davranışına yatkın ve mahirdirler. Antisosyal kişilikler, kriminal tiplerdir. Onlarda dürtü denetim bozukluğu sıklıkla bulunur. Birden fazla vakit planlayarak yapmazlar ancak güzellerine gideni yahut kendilerini engelleyen şeyi ezip geçerler. Başka taraftan Borderline Kişilik Bozukluğu olarak bilinen hudut kişilik bozuklukları da vardır. İsminden da anlaşılacağı üzere, bu bireyler davranış sonlarını tam olarak geliştirememişlerdir. Bir günde dört mevsimi yaşarlar. Sabah nefret ettikleri bir şeyi akşam sevebilirler. Bir öteki dürtüsellik çeşidi de kendine ziyan verme davranışı içeren bozukluklardır. Ayrıyeten kompulsif alışveriş de görülebilir. Kişi alışveriş yapar, meskene gelir lakin kolileri bile açmaz. Yalnızca alma hareketinin kendisi kıymetlidir, hedefsizce yapılır. Otizm spektrum bozukluğunda da dürtü denetim sıkıntıları ve kompulsif davranışlar sıkça görülür.”
Narsistik özelliği olanlar tehdit olarak algıladıklarını yıkıp geçer
Narsistik özelliklere sahip şahısların ekseriyetle dürtüselliklerini, kendilerine uymayan yahut kendilerini onaylamayan bireyleri tehdit olarak algılayarak gösterdiklerini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu tehdit olarak algıladıkları şeyleri yıkıp geçmeleri gerektiğine inanırlar ve o denli davranırlar. Bu da onların öteki zayıf istikametlerinden biridir. Birden fazla vakit ellerinde güç varken âlâ üzere görünseler de güçlerini kaybettiklerinde yapayalnız kalırlar. Dürtü denetim bozuklukları insan münasebetlerine büyük ziyan verir.” dedi.
Patolojik kumar oynamada bu durum çok yaygın
Ajite depresyon ve bipolar bozuklukta da bu durumla karşılaşıldığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:
“Duygu durum bozukluklarında bireyler hislerini yönetemediği için çok ve orantısız sevgi yahut nefret üzere iniş çıkışlar yaşayabilirler. Bu bozuklukta kişi, kendi kişiliğine dışarıdan bir gözlemci üzere bakar ve kendisinin tam olarak farkında değildir. Patolojik kumar oynamada bu durum çok yaygındır. Şu anda siber kumar çok yaygınlaştı, önemli bir dal oluştu. İnternet ortamı, dürtü denetim bozukluğunu tetikleyen elverişli ve ödüllendirici bir ortamdır. Kumar oynama eğilimi olan şahıslar çarçabuk patolojik kumara yönelebilirler. Cinsel kompulsiyonlar da benzeri halde yaşanır. Kişi cinsel dürtülerini denetim edemediği için birçok sorun yaşar ve bu durum isimli olaylara dönüşebilir. Yeme bozukluklarından tıkanırcasına yeme bozukluğu da bir örnektir. Kişi daima yer ve akabinde kendini kusturur ya da yediklerini yakmak için günde beş saat spor yapar. Bu da dürtü denetim bozukluğu olarak karşılaştığımız vakalardandır.”
Dürtü denetim bozukluğu, tek başına bir rahatsızlık olarak nadiren görülüyor
Her hastalığın içinde dürtü denetim bozukluğu bulunabileceğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Eğer başat bulgu dürtü denetim bozukluğu ise, kişi dürtü denetim bozukluğu tanısı alır. Fakat ekseriyetle öteki hastalıklarla bir kontağı kesinlikle olur. Yani dürtü denetim bozukluğu, tek başına bir rahatsızlık olarak nadiren görülür.” diye konuştu.
Eğer kişi durumunun farkındaysa yüzde 50 oranında tahlil olduğunu, zira beynin davranışları, dürtüleri ve istekleri denetim eden organ olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Nasıl midemiz sindirim organımızsa, beynimiz de his, fikir ve davranışın organıdır. Beyindeki altyapı bozuksa nasihatin hiçbir yararı olmaz. ‘Yapma, kafana takma, senin her şeyin var, niçin bu türlü yapıyorsun?’ üzere nasihatlerin hiçbir tesiri olmaz. Zira beyindeki nörolojik ve nörobiyolojik altyapı bozulmuştur. Kimyasal ve elektriksel iletimde sıkıntılar vardır. Evvel bu altyapıyı düzelttikten sonra yüzde 50 yol alabiliriz. Akabinde terapiyle devam ederiz.” halinde konuştu.
Dikkat eksikliği olan şahıslar dürtüseller…
Eğer dürtü denetim bozukluğu husus kullanımına bağlıysa, öncelikle unsur kullanımını ortadan kaldırmadan bu bozukluğun düzeltilemeyeceğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Gerektiği durumlarda bireyler, 3 ila 6 ay rehabilitasyon merkezlerinde kalır, tedavi görür ve desteklenir. Kişi istemese ve bir mühlet sonra hastaneden çıksa bile, birkaç hafta içinde tekrar unsur kullanmaya başlayabilir. Bu, dürtü denetim bozukluğunun bir yansımasıdır. Kişi pişman olduğunu, kendine ve diğerlerine ziyan vereceğinin farkında olmasına karşın engelleyemez. Sonradan pişman olsa da bu pişmanlığın bedelini ödemekten kaçınır. Ergenlik devri esasen dürtü denetim bozukluğunun doğal olarak var olduğu, en fırtınalı devirdir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun dört ana belirtisi vardır: Dikkat eksikliği, çok hareketlilik, dürtü denetim bozukluğu ve davranış bozuklukları. Dürtü denetim bozukluğu, bu dört ana belirtiden biridir. Dikkat eksikliği olan bireyler dürtüseldirler. Bu özellik de zati beyindeki dopamin metabolizmasının yetersizliğinden kaynaklanır.” dedi.
Dürtü denetim bozukluğu, ergenlik çağında fark edilebilir
“Ailelerin dürtü denetim bozukluğu konusunda dikkat etmesi gereken en değerli şey, çocuk bir kusur yaptığında, bir şeyi kırdığında yahut döktüğünde pişmanlık duyup duymadığıdır.” diyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“Eğer pişmanlık duyuyorsa, bu durum çocuğun pişmanlığı görmesi açısından yüzde 50’lik bir kazanımdır. Ailenin ‘Bunun tekrar olmaması için ne yapmamız lazım?’ formunda yaklaşması, çocuğun dürtü denetim bozukluğu konusunda hayatta bir şeyler öğrenmesini sağlar. Öğrendiği bu şeyler, çocuğun olgunlaşma sürecine girmesine yardımcı olur. Dürtü denetim bozukluğu, ergenlik çağında fark edilebilir ve tedavi edilmemiş olan durumlarda sonradan ortaya çıkar.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
